ترکمتر وسیله ای جهت اندازه گیری گشتاور سیستم های دوار یا گردنده مانند موتور، گیربکس و به طور کلی تجهیزاتی که نیازمند اندازه گیری نیروی وارده بر محور می باشند مورد استفاده قرار می گیرد.

گشتاور یا تورك ( Turaqe ) حاصلضرب برداری نیروی وارد بر یك جسم از نقطه اثر نیرو تا نقطه ای كه جسم بر اثر همین نیرو شروع به دوران می كند. گشتاور نیرو و انرژی لازم برای گرداندن یك شی می باشد. گشتاور تولید شده به وسیله ی یك موتور توان كششی یارانشی را برای گرداندن چرخ ها ایجاد می کند. مثلا زمانی كه می خواهید با یك آچار پیچی را بچرخانید نیروی لازم برای گرداندن پیچ گشتاور نام دارد.در این حالت گشتاور با مقدار نیروی لازم ضربدر فاصله مركز پیچ تا مكانی كه نیرو به آچار اعمال می شود برابر است.

ترکمتر وسیله ای جهت اندازه گیری گشتاور سیستم های دوار یا گردنده مانند موتور، گیربکس و به طور کلی تجهیزاتی که نیازمند اندازه گیری نیروی وارده بر محور می باشند مورد استفاده قرار می گیرد. یکی دیگر از کاربرد های آن در کارخانجات تولید کننده نوشابه، آب معدنی، دوغ و نوشیدنی ها می باشد که برای چرخاندن درب بطری ها باید تا جایی اینکار ادامه یابد که باز کردن آن به سختی صورت نگیرد به همین جهت از گشتاور سنج استفاده می شود. واحد‌های گشتاور عبارتند از: نیوتن بر متر و کیلوگرم بر سانتی متر و فوت بر پوند. معادله گشتاور T=R*N می‌باشد که T. گشتاور (TORQUE) و R. شعاع و N. نیروی اعمال شده، بنابر این هرگاه بخواهیم گشتاور را افزایش دهیم یا آچار بلندتری انتخاب می‌کنم یا نیروی اعمال شده به آنرا زیاد. گشتاور با احساس کردن انحراف حقیقی محور به وجود آمده به وسیله یک نیروی پیچشی یا با پدیدار کردن آثار این انحراف اندازه گیری می‌شود. تحت گشتاور سطح یک محور دچار تراکم و کشش می‌شود. برای اندازه گیری گشتاور، معمولا عناصر استرین گیج به صورت جفت روی محور قرار گرفته اند. افزایش در طول را یک گیج اندازه می‌گیرد (در جهتی که سطح تحت کشش است) و کاهش طول را گیج دیگر در جهت دیگر اندازه می‌گیرد. حسگر‌های گشتاور اولیه، از ساختار‌های مکانیکی مطلوب با استرین گیج‌ها تشکیل شدند.

انواع ترکمتر

1-ترکمتر تقه ای

ترکمترتقه ای ساختار ساده تری نسبت به سایر ترکمتر ها دارد و در مقابل آسیب های کارگاهی مقاومت تر هستند و دارای انواع مختلفی همچون جغجغه ای، سری خور و درایو ثابت است که هر کدام از این ها کارایی خاص خود را دارند. محل تنظیم میزان فشار مورد نیاز برای اعمال بر روی دسته و انتهای آن است و زمانی که فشار به حد معین برسد با یک صدای کلیک و تقه به کاربر اطلاع می دهد.

2-ترکمتر کمرشکن

این ترکمتر تا حدودی شبیه به ترکمتر تقه ای می باشد ولی زمانی که به میزان فشار در نظر گرفته شده می رسد از قسمت بالا یا وسط خم میشود و دیگر مانند ترکمتر تقه ای صدای کلیک نمی‌دهد.  در این ترکمتر به دلیل خم شدن است که به نام کمرشکن معروف است و امتیاز و مزیتی که نسبت به ترکمتر تقه ای دارد این است که از آن ها در رنج عددی بالا، که در ترکمتر های تقه ای نمی توان به صورت چشمی و صوتی مشاهده کرد استفاده می‌کنند.

 3-ترکمتر عقربه ای

ترکمتر های عقربه ای یکی دیگر از انواع ترکمتر های موجود می باشند که به شکل صفحه اندیکاتوری است که مدرج شده و عدد آن قابل مشاهده و خواندن است. دارای دو عقربه می باشد که عقربه ی دوم آن بیشترین گشتاور اعمال‌شده را نشان می‌دهد. خطای این ترکمتر حدود ۳ درصد رنج اعمال شده می باشد و بیشتر در آزمایشگاه استفاده می شود.  تفاوت این ترکمتر با ترکمتر تقه ای در دقت بالاتر آن است.

4-ترکمتر دیجیتال

دسته سوم دیجیتال می باشد که پیشرفته‌ترین نسل ترکمتر ها محسوب می‌شود. ترکمتر دیجیتال از نظر کاربردی شبیه ترکمتر های ساعتی می باشند با این تفاوت که عدد به صورت دیجیتالی و با دقتی بالاتر و آپشن هایی از قبیل هشدار آژیر ذخیره نیروهای اعمالی قبلی تبدیل واحدها نیوتون متر فوت پوند کیلوگرم متر و‌… دارا می باشد. از ترکمتر دیجیتال زیاد در شرایط کارگاهی استفاده نمی کنند زیرا شرایط نگهداری و استفاده خاصی دارد. از امکاناتی که این ترکمتر برای شما فراهم می کند اندازه گیری دقیق و اتصال به کامپیوتر و انتقال اطلاعات آن است. همچنین شما می توانید با این ترکمتر واحدهای اندازه گیری و نوع ثبت گشتاور را تنظیم کنید. درصد خطای آن حدود یک درصد رنج  اعمال شده است و کمتر از ترکمتر عقربه ای می باشد.

درجه بندی کیفی ترکمترها

ترکمتر ها دارای درجه بندی کیفی با توجه به کشور سازنده ترکمتر های ساخت تایوان دارای کیفیت به مراتب پایین تر و قیمت مناسب تر می باشد که برای کاربردهای نه چندان حساس مناسب هستند. به عنوان مثال تورکمتر های تایوانی برای استفاده در تعمیرگاه های خودرو بسیار مناسب و پرکاربرد هستند. لازم به ذکر است ترکمترهای ساخت کشور تایوان خود دارای درجه بندی کیفی می‌باشد. که با توجه به حساسیت کار و نیاز به عمر کم یا زیاد کاربر اقدام به تهیه آن می کند.

بخش دوم تقسیم بندی بر اساس درجه کیفی شرکت های ساخت کشورهای اروپایی یا آمریکایی می‌باشد. که به مراتب کیفیت، دقت و عمر بالاتری نسبت به ترکمترهای تایوانی دارند. اما باید به این نکته توجه داشت که قیمت این نوع بسیار بالاتر میباشد و در صنایع حساس که نیاز به دقت بالا می باشد استفاده می گردد.

اجزای تشکیل دهنده ترکمتر ها:

1. دکمه رها سازی سریع:  این دکمه جهت قفل کردن یا رهاسازی مهره آچارمورد استفاده قرار می گیرد.

2. بدنه: از لوله ای به خصوص، در قسمت بدنه استفاده می شود که قابلیت ضد سایشی دارد و جهت پیدا کردن مقدار گشتاور دقیق به کار می رود.

3. کلیک هشدار: در برخی از ترکمترها یک کلیک بر روی بدنه آنها قرار داده شده که در صورت رسیدن به فشار مورد نظر با صدای تقه یا کلیک کاربر را مطلع می‌کند. البته نوع هشدار هر ترکمتری با هم تفاوت دارد که در مبحث انواع ترکمترها به آنها اشاره شده است.

4. روغن روان کننده: در ترکمترها از نوعی روغن روان کننده صنعتی که دارای کیفیت و مقاومت بسیار بالایی می‌باشد استفاده می شود و از ترکمتر در برابر حرارت محافظت می‌کند و اصطکاک پایینی هم دارد.

5. دسته: دسته یکی از اجزای اصلی ابزار ترکمتر است که در برخی از انواع آن دسته به صورت لاستیکی ارگونومیک است و به روش تزریقی درست شده است. این دسته ها راحت و نرم هستند و ساخت آنها به صورتی بوده است که در دست سر نخورد و ترکمتر به راحتی قابل استفاده باشد.

6. حلقه قفل اتوماتیک: در برخی ترکمترها در بالای دسته یک حلقه ای برای تنظیم میزان فشار و گشتاور در نظر گرفته شده که این مورد باعث شده تا استفاده از این نوع ترکمتر بسیار راحت تر از ترکمترهای معمولی باشد.

7. فنر: فنرهایی در داخل بدنه برخی از ترکمترها جایگذاری شده‌اند که این فنرها ساخته شده از فولاد پیچیده شده با کیفیت بالایی هستند که بعد از حرارت دادن شکل داده شده اند و دارای کیفیت و طول عمر بالایی هستند.

8. دکمه دو منظوره: در اغلب ترکمترها دکمه ای قرار داده شده است که از آن در جهت تنظیم گردش ساعتگرد و پاد ساعتگرد استفاده می شود.

لازم به ذکر است که به صورت کلی یک ترکمتر از اجزای اصلی مانند دسته، نشانگر، بدنه و درایو (سری که به پیچ متصل می شود جهت بستن یا باز کردن پیچ )تشکیل شده است، که بسته به نوع ترکمترها اعم ازترکمتر ساعتی، ترکمتر دیجیتال، ترکمتر عقربه ای، ترکمتر تقه ای و … فرم هر کدام از آن ها متفاوت بوده وهر یک اجزای تشکیل دهنده مختص به خود را دارند. هم چنین کارایی آن ها نیز با توجه به میزان دقت آن ها، با توجه به رنج فشار مورد نیازو میزان خطا در رنج اعمال شده متفاوت است.

تفاوت ترکمتر ها از نظر کارایی و شکل ظاهری

کاربرد ذاتی ترکمتر در انواع مدل ها و برندها یکسان هستند، اما نحوه تنظیم مال نیرو و شکل ظاهری (طول دسته ترکمتر، سایز سری ترکمتر، چند تکه بودن ترکمتر و …) با هم بسیار متفاوت هستند. ترکمتر های معمولی به دو دسته تقه ای و جغجغه ای تقسیم می گردند چه نوع کارایی آن ها به این صورت است که ابتدا نیروی مورد نظر روی دسته ترکمتر تنظیم می گردد و سپس پس از اعمال نیروی فیزیکی و رسیدن به حد مورد نظر از طریق رد کردن ترکمتر یا تقه زدن کاربر متوجه رسیدن نیرو به حد مورد نظر می گردد و اعمال نیروی دستی را متوقف می کند.

اما در ترکمتر های عقربه ای و دیجیتال نوع مشخص کردن نیروی مورد نیاز متفاوت می باشد به این صورت که تنظیم نیرو روی ترکمتر معنایی ندارد، در این نوع ترکمتر ها (عقربه ای و دیجیتال) کاربر در حین اعمال نیرو به صورت بصری متوجه مقدار نیروی اعمال شده در لحظه اعمال می‌گردد او پس از رسیدن به هدف مورد نظر اعمال نیروی فیزیکی را متوقف میکند. به همین دلیل توصیه می شود در خط های تولید و مکان هایی که حساسیت اعمال دقیق نیرو و امکان ایجاد خسارت احتمالی در صورت اعمال بیش از حد نیرو وجود دارد از ترکمتر های استفاده گردد که بعد از رسیدن به حد مورد نظر امکان اعمال نیروی بیشتر از سمت کاربر یا اپراتور وجود نداشته باشد. البته پیشرفت تکنولوژی تا حدودی این مشکلات را مرتفع کرده،به این صورت که در ترکمتر های دیجیتال پس از رسیدن نیرو به حد مجاز آلارم روی ترکمتر به صدا در می آید تا کاربر و اپراتور متوجه اعمال به حد مورد نظر گردد.