جریان سنج یا مولینه ابزاری است که برای اندازه گیری سرعت آب استفاده می شود. این ابزار سرعت آب را از طریق برقراری رابطه ای با تعداد دور اندازه گیری شده در یک فاصله زمانی مشخص بدست می دهد.

دو نوع متداول مولینه عبارتند از:
۱- نوع فنجانی و یا دارای محور عمودی بر جهت جریان آب ( cup type )
۲- نوع پره ای و یاآ _ اوت و یا محور افقی ( propeller type )

نوع فنجانی بیشتر در آمریکا کاربرد داشته و به آشفتگی جریان حساسیت دارد. ساختار آن به گونه ای است که در برابر جریان مقاومت بیشتری نسبت به نوع آ_ اوت نشان می دهد. اما در عوض در جریان های با سرعت کم نیز قابل استفاده است. آشغال و گیاهان اثر نامطلوبی بر این نوع جریان سنج دارند و دور کاسه می پیچند.
مولینه های سری پره ای عموما” در اروپا کاربر د دارند. لازم به توضیح است که در حال حاضر بیشتر وسایل اندازه گیری ایران برای هواشناسی و هیدرو متری آلمانی و اروپایی می باشند. مولینه های پره ای برای اندازه گیری سرعت های بالا مناسب هستند و حساسیت کمتری نسبت به گیاهان نشان می دهند، مقاومت آنها در برابر جریان نیز کمتر از نوع فنجانی است مدل های جدید مولینه دیجیتالی بوده و بطور مستقیم سرعت آب را نشان می دهند و نیازی به شماره تعداد دور و زمان نمی باشد.

رابطه خطی بین سرعت آب (v ) و تعداد دور محور مولینه (n ) وجود دارد که بشکل زیر است :

V = a +bn

b: گام هیدرولیک پروانه جریان سنج (متر بر دور) که توسط آزمون حرکت ارابه بر روی کانال بدست می آید.

n: چرخش پروانه (دور بر ثانیه)

a: ثابت جریان سنج (متر بر ثانیه) که توسط آزمون حرکت ارابه بر روی کانال بدست می آید.

تکنیک های اندازه گیری سرعت آب (Water Measurement Techniques)روش انتگراسیون عمقی:

در این روش مولینه با سرعت یکنواخت و در نقاط تعیین شده در آب پائین برده می شود سپس به تدریج بالا آورده می شود. سرعت ثابت مورد نظر باید کمتر از ۵ درصد سرعت متوسط آب ( حدودا” ۴ سانتیمتر بر ثانیه ) باشد. در این روش بیشتر در کانال های با عمق کمتر از ۳ متر و سرعت آب کمتر از یک متر بر ثانیه قابل استفاده است.

روش اندازه گیری نقطه ای:

سرعت آب در نقاط مختلف یک کانال یا آبراهه تغییر می کند. لذا برای آوردن یک سرعت قابل قبول برای یک مقطع که می خواهیم دبی آن را محاسبه نمائیم نیاز به استفاده از تکنیک های اندازه گیری نقطه ای آب است ، روش های مختلف متداول برای این ذیلا” ذکر شده است.

روش یک نقطه ای :

در آبراهه های کم عمق ( کمتر ازcm 60 ) با اندازه گیری سرعت آب در فاصله ۰٫۶ عمق از سطح آب سرعت آب را محاسبه می نمایند.

چنانچه سرعت در عمق متوسط اندازه گیری شود سرعت متوسط از فرمول زیر محاسبه خواهد شد.

V=V0.6

چنانچه سرعت در عمق متوسط اندازه گیری شود سرعت متوسط از فرمول زیر محاسبه خواهد شد:

V=0.96V0.9

روش دو نقطه ای ( برای عمق ۶۰ سانتیمتر تا سه متر )
در این روش سرعت متوسط با توجه به سرعت در عمق۰٫۲ و عمق ۰٫۸ محاسبه می شود:

روش سه نقطه ای ( برای عمق سه تا شش متر )
در این روش سرعت در نقاط ۰٫۸ ,۰٫۶ , ۰٫۲ از سطح اندازه گرفته می شود و با استفاده از فرمول های زیر سرعت متوسط محاسبه می شود.

روش پنج نقطه ای:

در این حالت سرعت متوسط بر اساس سرعت در نقاط با ۰٫۸ ,۰٫۶ .۰٫۲ ، سرعت سطحی ( V) و سرعت در کف بستر (Vb) اندازه گیری می شود. این روش برای رودخانه های با عمق بیش از ۶ متر توصیه می شود.

اندازه گیری دبی در رودخانه ها و آبراهه های طبیعی با مولینه:

در آبراهه های طبیعی و رودخانه ها که دارای شکل مقطع منظم هندسی نیستند توزیع سرعت نیز یکسان نیست، لذا سرعت متوسط ذکر شده در بخش ها قبل صرفاً به ازاء یک عمق و فاصله مشخص از رودخانه قابل قبول است. سرعت آب در یک مقطع عرض هم در سطح و هم در عمق تغییر می کند. لذا برای داشتن یک سرعت متوسط از سرعت آب در مقطع باید از روش های متداول بهره گرفت.
الف ) روش میانگین مقطع (men section method )
ب ) روش مقطع میانی یا میان مقطع ( mid section method )
ج ) روش خطوط هم سرعت

الف )  روش مقطع متوسط یا میانگین مقطع:
در این حالت دبی هر یک از بخش های واقع در بین محور عمودی مقاطع فرض از حاصل ضرب میانگین سرعت در میانگین عمق واصله بین بین دو محور عمودی بدست می آید. شکل مقاطع بصورت ذوزنقه خواهد بو د ولی در مقطع اول و آخر به صورت مثلث خواهد شد.

ب )  روش میان مقطع:
در این مورد دبی های جزئی در مقاطع محاسبه می شوند و هر یک از دبی ها با یک عمق و دو عرض جزئی مشخص می شوند.

ج )  روش خطوط هم سرعت:
در صورتیکه در سرعت در تعداد نقاط زیادی از آبراهه را داشته باشیم به نحوی که بتوان خطوط هم سرعت را ترسیم نمود از این روش برای محاسبه دقیق دبی استفاده می شود. همان طور که ذکر شد سرعت آب در یک مقطع عرض هم در سطح و هم در عرض متغیر است. بنابرین دقیق ترین روش محاسبه دبی اندازه گیری آن به روش خطوط هم سرعت است. سرعت در نزدیکی بستر به علت اصطکاک کاهش یافته و متناسب با ارتفاع افزایش می یابد اما در نزدیکی سطح آب با کاهش مختصر دیگری روبرو می شود.