گالوانومتر یک دستگاه برقی است که برای اندازه‌گیری جریان‌های خیلی کم مورد استفاده قرار می‌گیرد. گالوانومتر انواع زیادی دارد که از میان آن ها می‌توان گالوانومتر بالیستیک، بروکا، گالوانومتر هلمهولتز، باقاب متحرک گالوانومتر تانژانتی، گرمائی و تورسیون را نام برد.

بسته به مقدار جریان اثرهای آن به میزان متفاوت بروز می کند. بنابراین برای اندازه گیری جریان می توان از هر یک از اثرهای شیمیای ، گرمایی یا مغناطیسی آن استفاده کرد وسایلی که برای اندازه گیری جریان به کار می روند، گالوانومتر نامیده می شود.

گالوانومتر ساده:

ساده ترین نوع گالوانومتر با استفاده از اثر گرمایی جریان ساخته شده است. این گالوانومتر دارای دو سیم نازک است که یکی از سیم ها در دو انتهایش ثابتند. و جریان گذرنده از آن اندازه گیری می شود. سیم نازک و محکم دوم دور محور عقربه پیچیده شده است. وسط سیم کشیده اول را به فنر کشیده ای وصل می کنند که سر دیگرش به بدنه گالوانومتر متصل است. بر اثر جریان، سیم اول گرم و دراز می شود. رشته سیم که توسط فنر کشیده می شود عقربه گالوانومتر را به اندازه زاویه معینی می چرخاند که بستگی به دراز شدن سیم یعنی شدت جریان الکتریکی دارد. صفحه گالوانومتر برای جریان بر حسب آمپر، میلی آمپر مدرج می شود. در این صورت گالوانومتر آمپرسنج یا میلی آمپر سنج نامیده می شود.

● گالوانومتر بالیستیک Ballistic Galvanomeier

دستگاهی که برای اندازه گرفتن مقدار برقی که از یک مدار به دنبال برقرار شدن یک جریان آنی می‌گذرد، به کار می‌رود. هر گالوانومتر را باید به روش بالیستیک به کار برد. زیرا زمان تناوب نوسان، به زمان عبور جریان طولانی است.

● گالوانومتر استاتیکی Astatic

نوعی گالوانومتر با آهن ربای متحرک که در آن دو آهنربای کوچک مساوی، موازی اما مخالف جهت یکدیگر در وسط دو سیم پیچ که در خلاف جهت هم سیم‌پیچ شده‌اند آرایش می‌یابند، سیستم توسط یک تار کم پیچش آویخته می‌شود. چون گشتاور مغناطیسی برایند صفر است. میدان مغناطیسی زمین گشتاور نیروئی که نیاز به کنترل داشته باشد بر این سیستم متحرک وارد نمی‌آورد. در عوض گشتاور نیروی باز گرداننده از طریق تار آویز تأمین می‌شود و با استفادده از تار و تارک کوارتزی این گشتاور نیرو بسیار کوچک می‌شود بدین سان حساسیت گالوانومتر بسیار زیاد است.

● گالوانومتر تانژانتی Tsngent

گالونومتری است که در آن یک عقربهٔ مغناطیسی کوچکی که در مرکز یک سیم پیچ بزرگ است، قرار دارد انحراف عقربه در سطحی عمود بر حسب جریان انجام می‌گیرد.

● گانونومتر هلمهلولتز

نوعی گالوانومتر تاتژانتی است که در آن به‌وسیلهٔ دو سیم پیچ موازی به فاصلهٔ چند سانتی‌متر از یکدیگر، یک میدان مغناطیسی تقریباً ثابتی حاصل شود.

 کاربرد هاي مهم گالوانومتر به صورت زير مي باشد:

1 – اندازه گيري جريان هاي بسيار کوچک در حد ميکرو آمپر

2 – تعيين برابري پتانسيل الکتريکي در دو نقطه يک مدار (مانند پلهاي اندازه گيري )

3 – تعيين برابري دو جريان (گالوانومتر ديفرانسيلي تفاضلي)

4 - اندازه گيري مقدار الکتريسيته يا ضربه جريان (گالوانومتر بالستيکي)

معمولي ترين نوع گالوانومترها عبارتند از :

1 – سيم پيچ گردان با آهنرباي ثابت ( daysonval يا pmmc ) براي مدار هاي DC

2 – ارتعاشي براي مدار هاي AC

ساختمان گالوانومتر :

1 – آهنرباي دائمي نعلي شکل با قطب هاي N و S (براي توليد ميدان يکنواخت با آندوکسيون مغناطيسي B )

2 – فنر با نوار فلزي بوجود آورنده گشتاور مقاوم

3 – سيم پيچ متحرک

4 – استوانه آهني جهت شعاعي شدن يکنواخت

5 – قاب فلزي جهت استهلاک نوسانات

6 – عقربه براي نشان دادن انحراف دستگاه

7 – ترمينال هاي ورودي و خروجي جريان

8 – صفحه مندرج

9 – محور چرخش

گالوانومتر بر اساس واکنش میدان مغناطیسی و جریان :

چون در میدان مغناطیسی نیروهای وارد بر جریان، متناسب با جریان هستند. این اثر برای اندازه گیری جریان ها، یعنی ساختن اسباب هایی معروف به گالوانومتر حساس، مناسب است.

ساختمان گالوانومتر پیشرفته :

پیچه(قاب) مسطح و سبک از سیم مسی بسیار نازک از بند کشان یا یاتاقان ساچمه ای ویزان است و به کمک فنرهای کشان (مثلا فنر مویی ساعت مچی)در وضع تعادل نگهداری می شود. جریان از طریق آویزها یا نوارهای فلزی بسیار انعطاف پذیر از جنس فلز نرم (مثلا ، ورقه قلع)می گذرد. پیچه میان قطب های آهنربای U شکل بزرگتر قرار دارد. به طوری که ، در نبودن جریان، ثابت کشانی قرار گرفتن پیچه را در امتداد میدان مغناطیسی تضمین می کند. هنگامی که جریان بر قرار شود، میدان مغناطیسی پیچه را می گرداند تا آنجا که گشتاور نیروی به وجود آمده از میدان با نیروی پیچش آویز ها یا فنر های کشان متوازن شود.

مدرج کردن گالوانومتر پیشرفته :

با مدرج کردن اسباب از پیش، یعنی با تعیین کردن زاویه های چرخش متناظر با جریان های مختلف، می توان از روی زاویه چرخش آن درباره جریانی که از پیچه می گذرد، صحبت کرد. قرائت ها متناظر هستند با جای نشانه روی مقیاس که روی پیچه نصب می شود. در اسباب های خیلی حساس، قرائت ها به کمک لکه نورانی متحرک صورت می گیرد که روی مقیاس دور از اسباب ، توسط آینه سبکی که روی قاب سوار شده است تشکیل می شود.